آبنما کار: محله بلاغی یکی از محلات قدیمی قزوین است که با پیشینه تاریخی 1200 سال یکی از کهن ترین محلات قزوین به حساب می آید، محله ای که در مقابل طرح های توسعه شهری ایستاده و همچنان اصالت خودرا حفظ نموده است.
به گزارش آبنما کار به نقل از ایسنا، محله بلاغی در گذشته جزئی از محله «پنبه ریسه» بود؛ این محله از شرق خیابان سپه کنونی در قزوین شروع شده و تا حصار شرقی قزوین یا همان «باغ دبیر» که باغ های خاندان دبیرسیاقی است، کشیده می شد. بافت تاریخی محله بلاغی بافتی ثمین است که سال هاست با طرح خیابان شهید انصاری شرقی مورد تهدید قرارگرفته و الان در شرایط بحرانی به سر می برد.
در طرح خیابان شهید انصاری شرقی که همواره مورد اعتراض دوستداران میراث فرهنگی بوده است؛ قرار بود یک خیابان جدید باقابلیت تردد خودرو از دو طرف در دل محله بلاغی اجرا شود که با این طرح آثار و بافت تاریخی این محله دست خوش تغییرات می شد.

در مهرماه سال جاری پروژه شهید انصاری شرقی سپس سال ها با مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی ایران تعیین تکلیف شد و برمبنای طرح جدیدی که از طرف این شورا به تصویب رسید مقرر شد در خیابان شهید انصاری شرقی عرض کوچه های فعلی حفظ و این طرح با محوریت پیاده راه در محله بلاغی اجرا شود.

به گزارش آبنما کار به نقل از ایسنا، بااین حال حالا مصوبه شورای عالی معماری شهرسازی با انتقاد مدیریت شهری مواجه شده است و مدیران شهری اجرای طرح قبلی را در امتداد رفع مشکلات ترافیکی، سبب احداث زیرساخت های جدید در این محله می دانند.

کالبد شهری درگذشته برمبنای محلات شکل گرفته است

محمدحسن سلیمانی پژوهشگر تاریخ قزوین به ایسنا می گوید: با عنایت به تاریخ شکل گیری قزوین حدود 1780 سال از هنگام تأسیس این شهر سپری می شود؛ در دوره شاهپور ذوالاکتاف به دستور او پیرامون قلعه نظامی که به منظور پاسداری از دشت و دیده بانی برای مقابله با تحرکات دیلمیان ساخته شده بود شهری را راه اندازی کردند که بعدها به نام «قزوین» شهره شد؛ البته به نوشته حمدالله مستوفی در «تاریخ گزیده» دیلمیان مانع شدند و چندین بار تأسیسات شهر را خراب کردند اما درنهایت این شهر شکل گرفت بدین سبب وجود محلات کهن در این شهر امر عجیب وغریب و پدیده غیرممکنی نیست.

وی اضافه می کند: طبیعی است که ساختار و کالبد شهری درگذشته برمبنای محلات شکل گرفته و هر محله برمبنای عناصری چون میدانگاه، مسجد، حمام، بازارچه و آب انبار شکل می گرفت و اگر محلات باقی مانده از تهاجمات به اصطلاح توسعه گرانه مدیران شهری را ببینید این مساله کاملاً مشخص است مثلاً آن طور که در گذر «آقاکبیر» محله «درب کوشک» می بینیم حمام، مسجد و بازارچه وجود دارد و یقیناً در گذشته آب انبار و میدانگاه هم وجود داشته است.

این پژوهشگر تاکید می کند: همچنان که در گذشته محلات و گذرهای متعددی در شهر از این عناصر برخوردار بودند و راه اندازی خیابان های شطرنجی از دهه بیست به این سو در قزوین، ساختار محله های این شهر را به نابودی کشاند که به صورت نمونه می توان از راه اندازی خیابان سعدی در اواخر دهه سی و اوایل دهه چهل نام برد که موجب تخریب آب انبار لالوها و بازارچه آقا شد و یا به نابودی بازارچه آقا معصوم در جریان اجرای پروژه انصاری غربی اشاره نمود.

سلیمانی درباب محله بلاغی باز اظهار می کند: محله بلاغی هم از این امر استثنا نیست و بنابر بر برخی یافته های دیرینه شناسی در جریان جستجوهای سه سال پیش توسط دکتر ناصر نوروز زاده چگینی در محوطه مسجد مدرسه حیدریه این محله بیشتر از آنکه تصور می رفت که متعلق به دوره سلجوقی باشد؛ قدمت دارد و می توان این قدمت را به شکلی 1200 ساله نامید.

«بلاغی» بخشی از محله «پنبه ریسه» بوده است

وی می گوید: دکتر نوروز زاده چگینی بعنوان عتیقه شناس خبره قزوینی معتقد می باشد چهار لایه دوره های مختلف زیر بستر محله بلاغی وجود دارد و راه اندازی هرگونه گذر و خیابان از این محله سبب می شود امکان مطالعات دیرینه شناسی به منظور شناخت دقیق این لایه ها ازدست رفته و درنتیجه، شناسنامه و هویت دیرینه تاریخی ما از دست برود.

این پژوهشگر بیان می کند: نوروززاده چگینی معتقد می باشد از دوره سلجوقی تا دوره صفوی درباره اینکه بافت و ساختار شهری چگونه بوده ابهاماتی وجود دارد و انجام جستجوهای دیرینه شناسی در محله بلاغی بعنوان تنها محله باقی مانده و دست نخورده از تهاجم توسعه شهری سبب می شود این پیشینه را به دست بیاوریم.

وی ادامه می دهد: پیش ازاین، مجموعه این محله را پنبه ریسه می گفتند که از شرق خیابان سپه کنونی شروع شده و تا حصار شرقی قزوین یا همان «باغ دبیر» که باغ های خاندان دبیر سیاقی است امتداد می یافت؛ ضمن اینکه از جنوب به محله «راه چمان» و «گل بینه» و از شمال هم به سبزی کاری حکم آباد و محله درب کوشک می رسید.

سلیمانی معتقد است: در سال 1299 هجری قمری زمانی که به شکلی آغازین سرشماری عمومی نفوس و مسکن در دوره قاجاری انجام شد در اسناد مربوط به این آمارگیری، به نام محله «فشتهول و بلاغی» باز برمی خوریم که درواقع نشان داده است بخشی از محله پنبه ریسه که قبل از آن گذر بلاغی نامیده می شده، در این دوره به صورت یک محله مجزا در زمره محلات شانزده گانه قزوین ثبت شده است.

بلاغی محله ارمنی نشین بود

وی درباب جنبه مردم شناسی محله بلاغی بیان می کند: این محله از حیث مردم شناسی باز حائز اهمیت فراوانی است؛ با عنایت به اینکه از دوره قاجاریه خصوصاً از دوره ناصرالدین شاه به بعد شاهد افزایش حضور ارامنه در قزوین بودیم؛ بخش قابل توجهی از ارامنه ساکن قزوین از آن دوره تا دهه پنجاه در محله بلاغی و پیرامون آن سکونت داشتند.

سردبیر روزنامه ولایت قزوین می گوید: برمبنای آمارها حدود 250 تا 300 خانوار ارمنی در قزوین حضور داشتند که بیشتر هم در صنوف صنعتی و فنی فعالیت می کردند؛ از مجموع این خانوارها، بالغ بر 50 خانوار در این محله سکونت داشتند که پس از گذشت سال ها امروز تنها یک خانواده ارمنی در این محله ساکن است.

این قزوین پژوه اظهار می کند: مردم محله باوجود اختلافات دینی همواره همزیستی بسیار خوبی باهم داشتند و تعاملات اجتماعی میان مردم و صمیمیت در میان ساکنان محله بلاغی موج می زد.

محله بلاغی و آثار تاریخی منحصربه فرد

سلیمانی درباب آثار و بناهای تاریخی محله بلاغی عنوان می کند: محله بلاغی از حیث آثار تاریخی هم واجد اهمیت فراوانی است؛ آثار تاریخی منحصربه فردی همچون مسجد – مدرسه حیدریه بعنوان نگین محله بلاغی با شماره 200 در لیست ملی آثار ایران ثبت شده است؛ در پرونده ثبتی مسجد مدرسه حیدریه ذکرشده که این بنا، اثری سلجوقی و مغولی یا همان ایلخانی است و این مساله نشان داده است که حدود یک هزار سال از راه اندازی این مسجد می گذرد؛ درحالی که به نظر می آید سابقه مسجد به قبل از دوره سلجوقی برگردد کما اینکه قدمت مسجد جامع عتیق به دوره هارون الرشید عباسی در سال 192 هجری قمری بازمی گردد.

سلیمانی تصریح می کند: با عنایت به اینکه مسجد حیدریه بعنوان مسجد جامع صغیر یا به نوشته رافعی در «التدوین»، جامع اصحاب ابوحنیفه شناخته شده است به نظر می آید اگر چنانچه فصل دوم جستجوهای دیرینه شناسی در این مسجد آغاز شود می تواند لایه های زیرین بستر محله بلاغی را که درواقع شناسنامه و هویت کن شهر قزوین، نمایان کند.

وی ادامه می دهد: از دیگر آثار این محله «حمام بلاغی» است که متعلق به دوره صفوی بوده و وقف نامه آن هم موجود است؛ مسجد بلاغی، مسجد محمدیه و عمارت سردار مفخم باز از دیگر آثار قاجاری این محله هستند.

باوجود مداخلات مدیریت شهری، شیرازه محله بلاغی حفظ شده است

به گزارش آبنما کار به نقل از ایسنا، در کشورهای درحال توسعه در بعضی موارد توسعه با ساخت وساز بیشتر و سریع تر اشتباه گرفته می شود و مسئولان گمان می کنند هرچه سازه های بیشتر و مدرن تری در شهر باشد در رتبه بندی های شهرسازی و توسعه بهتر خواهد بود.

سلیمانی خاطرنشان می کند: امروز هیچ محله ای بعنوان محله تاریخی در قزوین نداریم که دستخوش لطمه ناشی از پروژه های به اصطلاح توسعه شهری نبوده باشد؛ بعنوان مثال محله «آخوند»، محله «دیمج»، محله «درب کوشک» و در بدترین حالت محله «دباغان» که گرفتار فاجعه شده و هیچ کس هم مسئولیت آنرا به عهده نمی گیرد.

وی اضافه می کند: باوجود مداخلات مدیریت شهری، الحمدالله شیرازه، ساختار و کالبد محله بلاغی حفظ شده است؛ البته قبل از اقدام شهرداری برای تملک پلاک های آن محله خانواده های بسیار اصیلی آنجا زندگی می کردند که با اقدام شهرداری آواره شدند؛ کاری که مدیریت شهری در دوره مدیریت قبل انجام داد آواره کردن مردم اصیل از منازلشان بود.

این قزوین پژوه می گوید: اینکه مدیریت شهری در دوره جدید باز اصرار دارد پروژه شکست خورده انصاری شرقی را دوباره احیا کند؛ جای سؤال دارد. راه اندازی این خیابان کدام گره ترافیکی شهر را باز می کند که همه تلاش خودرا برای تغییر مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی به کار گرفته اند. باید صریحاً اشاره کنم که تغییر مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی و افزایش عرض معبر مصوب جز نابودی تنها محله کهن قزوین هیچ نتیجه ای دربر ندارد و بالقطع باز نه تنها گره ای از ترافیک هسته مرکزی شهر قزوین نخواهد گشود که گره های تازه ای را باز احداث خواهدنمود.

سلیمانی تصریح می کند: به اعتقاد من، اصرار برای تغییر مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی برای افزایش عرض معبر و افزایش تراکم ساخت وساز صرفاً برای درآمدزایی ناشی از تراکم فروشی و تغییر کاربری پلاک های حریم محله است؛ مدیریت شهری باید ازآنچه در پروژه انصاری غربی اتفاق افتاده و موجب تخریب آثار تاریخی شده درس بگیرد.

اجرای پروژه انصاری غربی آیینه طرح انصاری شرقی است

وی می گوید: آنچه در انصاری غربی اتفاق افتاده بعنوان یک آیینه پیش روی پروژه انصاری شرقی است؛ پس از توقف عملیات اجرایی راه اندازی خیابان شهید انصاری شرقی به دنبال مصوبه قبل شورای عالی معماری شهرسازی که بنا شد در این زمینه اداره کل راه و شهرسازی طرحی را تهیه نماید و بر همین مبنا مشاورینی طرح جدید را با گذر شش متری و مسیر پیاده راه و محدودیت های میراثی مصوب کردند تقریباً خیال مشوش ساکنان محله بلاغی آرام شد که دیگر اتفاقی نمی افتد.

سلیمانی ضمن ابراز نگرانی از ادامه پروژه شهید انصاری شرقی بیان می کند: اما از وقتی که شورای پنجم تشکیل شده، اعضای شورای شهر به صورت مکرر تلاش نموده اند پرونده انصاری شرقی را از بایگانی بیرون بکشند و همین امر سبب شده است که امروز ساکنان محله بلاغی بازهم دستخوش تشویش شوند که فردا چه خواهد شد؛ بنده بعنوان کسی که از نزدیک با مسائل این محله آشنا هستم هرروز با دغدغه ساکنان این محله مواجه هستم؛ از ساکنان محله می شنوم که می گویند فردا چه می شود آیا اگر سه طبقه ساختمان خودرا بدهیم یک ساختمان طبقه هم می توانیم بخریم؟

وی تاکید می کند: مردم محله سوداگر و بنگاه معاملاتی نیستند؛ اگر قرار بود دوطبقه، سه طبقه بسازند تا حالا ساخته بودند؛ آن کسانی که با استفاده از رانت اطلاعاتی خود در حریم خیابان املاکی خریدند به طمع اینکه در آینده با سوداگری خودشان قیمت ملکشان افزایش یابد مشکلات را به وجود آورده اند.

این پژوهشگر ضمن اشاره به تفاوت پروژه انصاری شرقی و غربی می گوید: تفاوتی که انصاری شرقی با غربی دارد این است که انصاری شرقی به بافت تجاری شهر نزدیک است و امکان افزایش ارزش افزوده املاک وجود دارد و طبیعی است که بر همین مبنا برخی با رانت اطلاعاتی به دنبال سوداگری باشند.

سلیمانی بیان می کند: در انصاری غربی فضایی ایجادشده است که مهاجران کشور همسایه که مهمانان ما هستند ناچار می شوند به سبب قیمت پایین خانه آنجا سکونت کنند؛ خانواده های اصیل از آن محله رفته اند، ارزش املاک پایین آمده و مهاجرنشین شده است؛ با احترام به مهمانان کشورمان سؤال این است که چرا ما فضایی را فراهم می نماییم خانواده های اصیل از یک محله بروند و زمینه ناهمگونی اجتماعی و فرهنگی احداث شود.

وی تاکید می کند: ناهمگونی اجتماعی و فرهنگی در یک بستر اجتماعی ناگزیر سبب ساز لطمه های اجتماعی خواهد شد و مسلماً اجرای هر پروژه ای در انصاری شرقی بدون پیوست های مطالعاتی دقیقاً سبب ساز همان رخدادی می شود که ما در انصاری غربی شاهد آن بوده ایم.

این قزوین پژوه درانتها بیان می گوید: با این نوع نگاه که متأسفانه در قزوین حاکم شده ما هیچ گاه به ثبت جهانی هیچ اثری نخواهیم رسید؛ اگر روزگاری می توانستیم بافت تاریخی شهر، باغستان، قلعه و دره الموت را بعنوان آثار منحصربه فرد به ثبت جهانی برسانیم امروز دیگر قادر به این کار هم نخواهیم بود.

به گزارش آبنما کار به نقل از ایسنا؛ آنچه این روزها در شهر گمشده است انسان و هویت انسانی است، همان آدم هایی که باید یک عمر در شهر زندگی کند بدین سبب به جای طراحی شهری برای اتومبیل ها شهر باید برای انسان ها طراحی شود.

با این تفاسیر با عنایت به اینکه شورای عالی معماری و شهرسازی مصوبه ای را در خصوص تغییرات طرح پروژه شهید انصاری شرقی داده است؛ و از طرفی دیگر مدیریت شهری نسبت به این مصوبه انتقاداتی دارد باید دید این محله تاریخی تا چه زمانی به حیات خود ادامه خواهد داد؟

گزارش از زهرا عبداللهی خبرنگار ایسنا منطقه قزوین
دبیر: آزیتا کریمی